Naar aanleiding van Kijken in de ziel kocht ik het boek Contrapunt van Anna Enquist. Vorm en inhoud spraken tot de verbeelding: een vrouw analyseert de Goldbergvariaties van Bach en parallel aan wat ze in elke variatie ontdekt analyseert ze het leven van en met haar verongelukte dochter. Ik ken muziek, ik analyseer me te pletter, ik ben een dochter. Genoeg overeenkomsten voor die klik.Luisterend naar de openings Aria door Ivo Janssen en lezend in het eerste hoofdstuk hoor ik mezelf ineens - tegen niemand in het bijzonder - zeggen: 'dit gaat pijn doen'. De muziek is nieuw voor me. Ondanks mijn jaren als violist, ondanks dat sommige van Bachs werken nog steeds in m'n vingers zitten, ondanks dat er altijd muziek om me heen klinkt, heb ik deze Goldbergvariaties nog nooit beluisterd. Foei, want wat zijn ze mooi.
Enquist krijgt het voor elkaar om een literaire muziekanalyse te schrijven. 32 delen, 1 openingsthema, 30 variaties, in 10 groepjes van 3 gecomponeerd, elk groepje afsluitend met een canon, die steeds 1 interval verder uit elkaar ligt, tot slot het thema in de herhaling. Elk deel opgedeeld in 2 zinnen, die allebei worden herhaald, met een vast akkoordschema van 32 basnoten. En toch klinkt het thema in elke variatie bijna onherkenbaar anders. Daarin begint de analyse pas echt. Een contrapunt zoals alleen Bach dat kon schrijven.
De schoonheid van de compositie van Enquists boek zit hem vervolgens in hoe ze in 32 hoofdstukken de gevoelens bij elk deel associeert met een periode of anekdote uit het leven van 'een vrouw' en 'de dochter'. Dat ik als lezer weet dat het over haar eigen gezin gaat en dat het niet goed afloopt, bezorgt me vanaf het begin al een onderhuids kippenvel. Want ik lees mooie verhalen, over liefdevolle mensen en kansrijke levens. En Enquist gebruikt een schrijfstijl die me aanspreekt: compacte zinnen, beschouwend, zonder (vals) sentiment.
Waarom dan die pijn? Soms steekt het iets te missen dat je ooit had. Maar even groot is het gemis van dat wat je nooit gehad hebt. Ik realiseer me nu waarom ik in de muziek vastliep. Ik analyseerde alles, behalve de muziek. Ik voelde me een slag in de rondte, behalve bij muziek. Het is gewoon niet mijn taal. En dan komt al lezend ook die onvermijdelijke vraag naar boven: hoe zien de Goldbergvariaties van mijn leven er eigenlijk uit. Daar kan ik m'n analytische talenten nog wel eens op loslaten. Zijn die theorielessen toch niet helemaal voor niets geweest.
Voor de liefhebber een live opname van het thema; eenvoudig en lief, het begin van een persoonlijk verhaal.
Nou weet ik maar weinig van muziek, maar de Goldbergvariaties horen zonder twijfel tot de stukken die ik het vaakst beluisterd heb. Gek hè? Ze waren (afgezien van orgelmuziek) min of meer mijn kennismaking met de 'klassieke muziek' en zijn mij daardoor nog steeds zeer dierbaar. Die kennismaking viel overigens vrij laat in mijn leven en erg ver ben ik nooit gekomen, maar déze stukken ken ik in elk geval ;-) D.w.z. ik herkén ze, want analiseren zoals jij dat doet is volstrekt onbegrijpelijk voor me. Gelukkig begreep ik dat Contrapunt ook voor niet muzikaal geschoolden goed te volgen is en ik ben dan ook nog steeds van plan het te gaan lezen. De emoties die het ongetwijfeld zal oproepen houden me nog tegen.
BeantwoordenVerwijderen@schrijver: Het is helemaal mijn eigen verdienste dat ik het stuk nu pas leer kennen. Ervan gehoord, ja dat wel, net als van de grote Glenn Gould en zijn wereldberoemde vertolkingen. Ik ben blij dat de cd nu in m'n kast staan, en de uitvoering van Ivo Janssen is echt een pareltje!
BeantwoordenVerwijderenHet boek bevat best wel veel muziektheorie, maar dat moet je gewoon absorberen. Zeker als je de muziek goed kent, kun je het allemaal wel plaatsen. Met de emoties ín het boek valt het reuze mee. Die zullen vooral bij jezelf aangeboord worden. Of niet. Ook goed. Toch wel gaan lezen hoor. Het is het waard.
Ik leerde het stuk kennen in de uitvoering van Andras Schiff, maar hou het meest van die van Gould. Mijn huisgenoot kijkt erg uit naar de versie van Calefax. Die komt toch wel in Nederland? Ik denk dat ik dan (voor het eerst) maar eens meega ;-)
BeantwoordenVerwijderenDat het met de emoties meevalt waag ik te betwijfelen. Nog vóór het haar zelf overkwam schreef Enquist in (als ik mij goed herinner) Het meesterstuk al aangrijpend over de dood van een kind.
@schrijver: In de beschrijving van Het meesterstuk staat Het geheel is geschreven op het stramien van Mozarts opera 'Don Giovanni'. Bijzonder!
BeantwoordenVerwijderenCalefax nam slechts 11 variaties op, horend bij een dansvoorstelling. Ik ga ze mailen om dat even af te maken! En die cd is ook nog uitverkocht. Je kunt wel bij ze terecht voor de volledige Kunst der Fuge. Ook mooi ;-)
Dank voor de info!! 11 variaties lijkt me eigenlijk ook wel genoeg, maar meer is natuurlijk nóg mooier. Het gaat mijn huisgenoot meer om een optreden, maar dat er een cd van is zal hem ook vast interesseren. Niet meer te koop is niet zo'n ramp, daar hebben we de CDR voor. Maar als je m.b.t. een optreden (in R'dam) misschien ook invloed kunt uitoefenen...
BeantwoordenVerwijderenKunst der Fuge zou hier wel 's in huis kunnen zijn, ik bedoel die van Calefax. (Dat er andere versies van aanwezig zijn weet ik wel zeker.)
Ik wist wel dat Het meesterstuk op een muzikaal thema gebaseerd was, maar dat is mij tijdens het lezen geheel ontgaan. Voor De droomkoningin van Maarten 't Hart geldt hetzelfde.
@schrijver: Ik heb m'n post doorgestuurd. Misschien levert het nog wel een extra optreden op ;-)
BeantwoordenVerwijderenHet meesterstuk ligt inmiddels op m'n leestafel!
Zoals ik al vermoedde is Kunst der Fuge in de Calefax-uitvoering hier in huis te vinden (voor wie kan zoeken). Van hun Goldberg-variaties op cd wist mijn huisgenoot ook af, maar hij wil het eerst live horen... Dus alle hoop is nu op jouw overredingskracht gevestigd ;-)
BeantwoordenVerwijderenEerst live horen, dan pas kopen? Als hij dat met alle cd's doet, is 'ie er nog knap druk mee? En Calefax heeft nog niet voldoende credit opgebouwd om te vertrouwen op een mooie cd? Bij mij wel hoor!
BeantwoordenVerwijderenIk weet het beter, ik regel gewoon dat ze eerst in Enschede komen spelen en laat je dan weten of hun bewerking de moeite waard is, oké? :-D
Met dat opgebouwde krediet zit het wel goed hoor. Als ze hier spelen is hij erbij, ongeacht wat het is. (En een concert kost denk ik meer dan een cd, of niet?) Waar het hem dan wel in zit weet ik ook niet, misschien in de mogelijkheid tot herinnering. Of zoiets. Inderdaad zal niet alles wat hier aan muziek in huis is ook live beluisterd zijn. Dat komt ook wel omdat niet iedereen nog leeft natuurlijk.
BeantwoordenVerwijderen@schrijver: Calefax laat weten met plezier onze correspondentie te lezen. Ze delen de wens om een volledige cd op te nemen, maar de tijd ontbreekt tot nu toe helaas. Het verzoek om een extra concert in Rotterdam is genoteerd. Voor alle andere optredens kun je natuurlijk terecht op hun site en in de nieuwsbrief!
BeantwoordenVerwijderenOh ja, en ze hebben laatst een leuk youtube filmpje getwitterd van hun concert in Londen, waar ze de hele Goldbergvariaties met groot succes hebben gespeeld. Groet, ook namens Calefax
We zullen zien! Jij hebt in elk geval gedaan wat je kon ;-) Het filmpje had ik al via hun twitter ontdekt. Groeten terug.
BeantwoordenVerwijderen@schrijver: De laatste! Ze spelen op 7 februari de volledige Goldberg in de Remonstrantse kerk in Nieuwkoop. Misschien is dat een optie? Fijne avond ;-)
BeantwoordenVerwijderenAls daar OV komt misschien wel! Zeer bedankt.
BeantwoordenVerwijderenMooi dat het schrijven duidelijk je taal wél is!
BeantwoordenVerwijderen@Marina: Dank hiervoor. Lief dat je dat er nog even onder zet!
BeantwoordenVerwijderen